Dochodzenie wierzytelności w sprawie karnej

Data aktualizacji: 30 listopada 2015

Często zdarza się, że windykacja wierzytelności w procesie cywilnym nie jest możliwa lub dłużnik nas oszukał dopuszczając się przestępstwa. W takich sytuacjach pozostaje wierzycielowi możliwość dochodzenia wierzytelności w sprawie karnej.

Oczywiście konieczne jest złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa do prokuratury. Jeżeli prokurator podejmie decyzję o skierowaniu aktu oskarżenia przeciwko oskarżonemu o przestępstwo dłużnikowi do sądu, powstaje możliwość dochodzenia należności w procesie karnym, w którym wierzyciel jako pokrzywdzony przestępstwem swojego dłużnika (oskarżonego), może działać jako oskarżyciel posiłkowy.

Zgodnie z obecnie obowiązującym brzmieniem art. 46 kodeksu karnego:

• W razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; przepisów prawa cywilnego o możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.
• Jeżeli orzeczenie obowiązku określonego w § 1 jest znacznie utrudnione, sąd może orzec zamiast tego obowiązku nawiązkę w wysokości do 200 000 złotych na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. W razie gdy ustalono więcej niż jedną taką osobę, nawiązki orzeka się na rzecz każdej z nich.
• Orzeczenie odszkodowania lub zadośćuczynienia na podstawie § 1 albo nawiązki na podstawie § 2 nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego.

W procesie karnym można zatem dochodzić swoich należności, żądając zasądzenia od dłużnika (oskarżonego) obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 46 kodeksu karnego. Sąd karny ma w tym wypadku stosować przepisy prawa cywilnego dotyczące orzekania o roszczeniach odszkodowawczych.

Ponadto w sytuacjach, w których pokrzywdzony wierzyciel nie jest w stanie szczegółowo określić szkód finansowych powstałych na skutek przestępczej działalności dłużnika, przepis ten daje Sądowi możliwość orzeczenia nawiązki w wysokości do 200.000 złotych na rzecz pokrzywdzonego. W takiej sytuacji Sąd ustala wysokość nawiązki, bierąc pod uwagę materiał dowodowy zgromadzony w sprawie.

Istotnym jest również to, że w sytuacji, gdy pokrzywdzony złoży wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem dłużnika szkody, to sąd orzeka, czyli jest zobligowany rozstrzygnąć o żądaniu pokrzywdzonego w wyroku. Orzeczenie o naprawieniu szkody nie znajdzie się rzecz jasna w wyroku karnym, w przypadku uniewinnienia oskarżonego. Orzeczenie obowiązku naprawienia szkody nie będzie możliwe również w przypadku zasądzenia kwoty roszczenia w innym postępowaniu np. wcześniej wierzyciel uzyskał prawomocny nakaz zapłaty lub wyrok przeciwko dłużnikowi w sądzie cywilnym.

Ten sposób dochodzenia roszczenia cywilnego w sprawie karnej ma jeszcze dodatkową zaletę w sytuacji skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. W takiej bowiem sytuacji, gdy skazany dłużnik nie wywiązuje się z obowiązku spłaty zasądzonej kwoty, można wystąpić do sądu o zarządzenie wykonania kary pozbawiania wolności. Jest to bez wątpienia dodatkowy czynnik mobilizujący dłużnika do spłaty należności wobec wierzyciela.